Cao nguyên tây tạng là gì? Các nghiên cứu khoa học

Cao nguyên Tây Tạng là cao nguyên lớn nhất và cao nhất thế giới, nằm ở trung tâm châu Á với độ cao trung bình trên 4.500 mét so với mực nước biển. Khu vực này trải dài qua nhiều quốc gia, được bao quanh bởi các dãy núi lớn và đóng vai trò quan trọng về khí hậu, sinh thái và nguồn nước của châu Á.

Định nghĩa và vị trí địa lý

Cao nguyên Tây Tạng là cao nguyên lớn nhất và cao nhất trên Trái Đất, với độ cao trung bình hơn 4.500 m so với mực nước biển. Diện tích ước tính của khu vực này đạt khoảng 2,5 triệu km², trải dài qua lãnh thổ của nhiều quốc gia và khu vực, trong đó phần lớn thuộc Khu tự trị Tây Tạng và tỉnh Thanh Hải (Trung Quốc), đồng thời mở rộng sang Nepal, Ấn Độ, Bhutan và một phần Pakistan.

Do vị trí địa lý đặc biệt, cao nguyên này được mệnh danh là “nóc nhà thế giới”. Nó nằm ở trung tâm châu Á, được bao quanh bởi các dãy núi hùng vĩ như Himalaya ở phía nam, Karakoram ở phía tây và Côn Lôn ở phía bắc. Những dãy núi này tạo nên một vùng địa hình khép kín, ảnh hưởng sâu sắc đến khí hậu và hệ sinh thái khu vực.

Trên bản đồ vệ tinh, cao nguyên Tây Tạng hiện ra như một vùng rộng lớn màu nâu và trắng do sự kết hợp giữa đất đá khô cằn và băng tuyết vĩnh cửu. Sự bao quanh bởi những dãy núi cao nhất thế giới khiến đây trở thành khu vực biệt lập cả về địa hình lẫn sinh thái.

Xem thêm thông tin tại National Geographic – Tibetan Plateau

Đặc điểm địa hình

Địa hình cao nguyên Tây Tạng đặc trưng bởi sự xen kẽ giữa các thung lũng cao, hồ nội địa, và các đỉnh núi phủ băng tuyết. Độ cao của bề mặt cao nguyên có sự dao động lớn: nhiều khu vực duy trì ở mức trên 4.500 m, nhưng cũng có vùng trũng sâu xuống khoảng 3.000 m, đặc biệt ở các thung lũng sông lớn.

Những hồ nước trên cao nguyên có cả hồ mặn và hồ ngọt, hình thành từ quá trình kiến tạo và tan băng. Một số hồ nổi tiếng gồm:

  • Hồ Nam Co: một trong những hồ nước mặn lớn nhất, có màu xanh ngọc lam đặc trưng.
  • Hồ Yamdrok: hồ nước ngọt nằm ở độ cao khoảng 4.441 m, có ý nghĩa tâm linh đối với người Tạng.
  • Hồ Manasarovar: được coi là thiêng liêng trong nhiều tôn giáo, đặc biệt là Ấn Độ giáo và Phật giáo.

Cao nguyên Tây Tạng là nơi bắt nguồn của nhiều con sông lớn châu Á như Trường Giang, Hoàng Hà, Mê Kông, Brahmaputra và sông Ấn. Sự phân bố nguồn nước này có vai trò chiến lược trong duy trì sinh kế và kinh tế của hàng tỷ người ở hạ lưu.

Sông Chiều dài (km) Quốc gia chảy qua
Trường Giang 6.300 Trung Quốc
Mê Kông 4.350 Trung Quốc, Myanmar, Lào, Thái Lan, Campuchia, Việt Nam
Brahmaputra 2.900 Trung Quốc, Ấn Độ, Bangladesh

Khí hậu

Khí hậu cao nguyên Tây Tạng mang đặc điểm khô lạnh, với biên độ nhiệt ngày đêm lớn và mùa đông kéo dài. Mùa hè ngắn và mát mẻ, thường chỉ kéo dài từ tháng 6 đến tháng 8. Nhiệt độ trung bình năm dao động từ -12°C ở các khu vực cao nhất đến 3–5°C ở các thung lũng thấp hơn.

Lượng mưa hàng năm tương đối thấp, trung bình từ 100–500 mm, và tập trung vào mùa gió mùa Nam Á từ tháng 6 đến tháng 9. Các khu vực phía tây và bắc cao nguyên khô hạn hơn, thậm chí mang đặc điểm của hoang mạc lạnh.

Khí hậu bị chi phối bởi:

  • Độ cao trung bình lớn, làm giảm nhiệt độ và áp suất khí quyển.
  • Sự chắn gió và thay đổi hướng gió do các dãy núi bao quanh.
  • Tác động của gió mùa Nam Á và khối khí lạnh từ Siberia.

Quá trình hình thành địa chất

Cao nguyên Tây Tạng được hình thành từ quá trình va chạm địa chất giữa mảng Ấn Độ và mảng Á-Âu, bắt đầu khoảng 50 triệu năm trước. Sự va chạm này khiến lớp vỏ Trái Đất tại khu vực bị ép dày và nâng cao, tạo nên một trong những hiện tượng địa chất ấn tượng nhất hành tinh.

Quá trình nâng cao vẫn tiếp diễn với tốc độ trung bình 5–10 mm mỗi năm. Ngoài ra, hoạt động kiến tạo còn tạo ra dãy Himalaya – dãy núi cao nhất thế giới – cùng với nhiều khu vực có nguy cơ động đất mạnh.

Các nghiên cứu địa chất cho thấy cấu trúc của cao nguyên gồm nhiều lớp đá biến chất, đá trầm tích và đá magma, minh chứng cho lịch sử phức tạp của sự hình thành và tiến hóa địa chất khu vực.

Hệ sinh thái và đa dạng sinh học

Cao nguyên Tây Tạng là một trong những khu vực sinh thái đặc biệt nhất trên thế giới do điều kiện khắc nghiệt nhưng vẫn duy trì được một hệ sinh vật phong phú. Sự đa dạng này bao gồm nhiều hệ sinh thái khác nhau như thảo nguyên núi cao, sa mạc lạnh, vùng đất ngập nước và rừng núi.

Động vật đặc hữu tiêu biểu gồm báo tuyết (Panthera uncia), linh dương Tây Tạng (Pantholops hodgsonii), bò yak hoang dã (Bos mutus), cáo Tây Tạng (Vulpes ferrilata) và nhiều loài chim di cư quý hiếm như sếu cổ đen (Grus nigricollis). Các loài này đã tiến hóa để thích nghi với khí hậu lạnh giá, áp suất khí quyển thấp và nguồn thức ăn hạn chế.

Thực vật trên cao nguyên gồm các loài cỏ núi cao, cây bụi chịu lạnh và nhiều loài dược liệu quý như nấm Cordyceps sinensis, nhân sâm Tây Tạng và các loài thuộc chi Rheum. Chúng đóng vai trò quan trọng trong đời sống người dân bản địa, cả về mặt y học truyền thống lẫn kinh tế.

Dân cư và văn hóa

Dân cư cao nguyên Tây Tạng chủ yếu là người Tạng, chiếm đa số và sống rải rác trong các làng mạc, thị trấn nhỏ. Ngoài ra còn có các nhóm dân tộc thiểu số khác như người Hồi, người Mông Cổ, người Kazakh, cùng một số cộng đồng di cư từ các vùng khác của Trung Quốc.

Văn hóa Tây Tạng gắn bó sâu sắc với Phật giáo Tây Tạng, thể hiện qua kiến trúc, lễ hội, nghệ thuật và đời sống hàng ngày. Các tu viện nổi tiếng như Potala, Tashilhunpo và Jokhang không chỉ là trung tâm tôn giáo mà còn là di sản văn hóa thế giới được UNESCO công nhận.

Người Tạng duy trì nhiều phong tục truyền thống như lễ hội Saga Dawa, các nghi thức cầu may, và chăn nuôi du mục. Ngôn ngữ chính là tiếng Tạng, nhưng ở các vùng đô thị, tiếng Hán và một số ngôn ngữ thiểu số cũng được sử dụng.

Tầm quan trọng về thủy văn

Cao nguyên Tây Tạng được gọi là “tháp nước của châu Á” vì là nguồn gốc của hơn 10 hệ thống sông lớn. Các sông này cung cấp nước ngọt cho khoảng 1,5–2 tỷ người ở hạ lưu, trải dài từ Đông Á, Nam Á đến Đông Nam Á.

Các con sông lớn bắt nguồn từ đây gồm:

  • Sông Trường Giang và Hoàng Hà (Trung Quốc).
  • Sông Mê Kông (Đông Nam Á).
  • Sông Brahmaputra và sông Ấn (Nam Á).

Băng hà và tuyết trên cao nguyên đóng vai trò điều tiết dòng chảy, đặc biệt quan trọng trong mùa khô. Tuy nhiên, biến đổi khí hậu đang khiến tốc độ tan băng tăng nhanh, đe dọa nguồn cung cấp nước lâu dài cho khu vực.

Biến đổi khí hậu và tác động

Cao nguyên Tây Tạng là một trong những khu vực chịu tác động mạnh nhất của biến đổi khí hậu. Nhiệt độ trung bình hàng năm tại đây đang tăng nhanh gấp đôi mức trung bình toàn cầu, dẫn đến nhiều hệ quả tiêu cực.

Hậu quả đáng lo ngại bao gồm:

  • Tan băng nhanh, giảm diện tích băng hà và mạch băng vĩnh cửu.
  • Thay đổi chế độ mưa và lượng nước sông, ảnh hưởng đến nông nghiệp và sinh kế.
  • Gia tăng sa mạc hóa và xói mòn đất.

Theo báo cáo của ICIMOD, nếu xu hướng này tiếp diễn, hơn 2/3 băng hà Himalaya có thể biến mất vào cuối thế kỷ XXI, gây ra khủng hoảng nước nghiêm trọng ở châu Á.

Tài liệu tham khảo

Các bài báo, nghiên cứu, công bố khoa học về chủ đề cao nguyên tây tạng:

Kết nối sự phát thải chất bay hơi có nguồn gốc sâu với động lực phát triển cao nguyên ở đông nam Cao nguyên Tây Tạng Dịch bởi AI
Nature Communications - Tập 12 Số 1
Tóm tắtSự phát triển từng đợt của các cao nguyên orogenic ở độ cao lớn bị chi phối bởi một loạt các quá trình địa động lực. Tuy nhiên, việc xác định các cơ chế nền tảng thúc đẩy động lực phát triển của cao nguyên qua lịch sử địa chất và giới hạn độ sâu mà từ đó sự phát triển bắt nguồn vẫn là một thách thức. Ở đây, chúng tôi trình bày hệ thống He-CO2... hiện toàn bộ
Độ phong phú loài quy mô nhỏ và sự biến đổi không gian của nó trong một đồng cỏ cao nguyên trên cao nguyên Thanh Hải - Tây Tạng Dịch bởi AI
Ecological Research - Tập 23 Số 4 - Trang 657-663 - 2008
Tóm tắtChúng tôi đã nghiên cứu cách thức duy trì độ phong phú loài nhỏ quy mô cao ở một đồng cỏ trên cao nguyên Thanh Hải - Tây Tạng, Trung Quốc. Khu vực này có đặc điểm là gió mạnh và lạnh nghiêm trọng trong những mùa đông dài. Vào mùa đông, hầu hết gia súc được chăn thả trên lá khô tại các bãi chăn nhỏ gần nơi ở của nông dân, trong khi vào mùa hè ngắn, gia súc đư...... hiện toàn bộ
Đánh giá bức xạ sóng ngắn bề mặt theo giờ khu vực đông bắc Cao nguyên Tây Tạng bằng cách đồng hóa độ dày quang học mây Himawari-8 Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC -
Tóm tắtĐể giảm thiểu sự không chắc chắn trong việc ước lượng mây và cải thiện dự báo bức xạ sóng ngắn bề mặt (SSR) trên Cao nguyên Tây Tạng, một hệ thống đồng hóa mây mới được đề xuất, đây là lần đầu tiên áp dụng trực tiếp phương pháp lọc Kalman biến thể địa phương bốn chiều để đồng hóa độ dày quang học mây (COT). Dữ liệu không gian và thời gian có độ phân giải cao...... hiện toàn bộ
Phản ứng của thực vật và đất trong thảo nguyên cao nguyên Tây Tạng đối với việc bổ sung nitơ ở nhiều mức độ khác nhau Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 373 - Trang 515-529 - 2013
Mặc dù sự phát triển của thực vật trong các thảo nguyên cao nguyên trên Cao nguyên Tây Tạng được cho là nhạy cảm với việc bổ sung nitơ (N), nhưng các điều kiện hạn chế về N của các thảo nguyên này vẫn còn chưa rõ ràng. Sau 2 năm bón phân với NH4NO3 ở sáu mức độ khác nhau (0, 10, 20, 40, 80 và 160 kg N ha−1 yr−1), các phản ứng của tham số thực vật và đất cũng như dòng N2O đã được đo đạc. Ở cấp độ t...... hiện toàn bộ
#thảo nguyên cao nguyên #bổ sung nitơ #phản ứng thực vật #N2O #hiệu suất sử dụng N #hiệu suất thu N #Tây Tạng
Tác động của sự suy thoái đồng cỏ đến các phân đoạn carbon và nitơ trong đất của đồng cỏ cao nguyên ở khu vực permafrost Tây Tạng Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 20 - Trang 2330-2342 - 2020
Kiến thức về ảnh hưởng của sự suy thoái đồng cỏ đối với carbon hữu cơ trong đất (SOC) và các phân đoạn nitơ (N) trong các loại đất permafrost trên Cao nguyên Tây Tạng còn hạn chế. Mục tiêu của nghiên cứu này là (1) đánh giá sự thay đổi trong nội dung SOC và N trong các phân đoạn mật độ dưới đồng cỏ Kobresia do sự suy thoái và (2) khám phá những đóng góp của sự thay đổi SOC và N trong các phân đoạn...... hiện toàn bộ
Đặc điểm lan truyền ngọn lửa ngang của xốp polyurethane cứng và xốp polystyrene đúc dưới tác động bức xạ bên ngoài ở hai độ cao khác nhau Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 51 - Trang 1195-1216 - 2014
Để điều tra các đặc điểm của việc lan truyền ngọn lửa ngang qua hai loại vật liệu cách nhiệt điển hình (xốp polyurethane cứng và xốp polystyrene đúc) dưới flux bức xạ bên ngoài, một loạt thí nghiệm quy mô phòng thí nghiệm đã được thực hiện trên cao nguyên Tây Tạng (ở độ cao 3.658 m) và ở đồng bằng Hợp Phì (ở độ cao 30 m) tại Trung Quốc để so sánh. Cường độ bức xạ bên ngoài dao động từ 1.0 kW/m2 đế...... hiện toàn bộ
#lan truyền ngọn lửa; xốp polyurethane cứng; xốp polystyrene đúc; bức xạ bên ngoài; cao nguyên Tây Tạng; đồng bằng Hợp Phì
Sự xuất hiện và đánh giá rủi ro của vi nhựa trong sông Lhasa—một con sông cao nguyên xa xôi trên cao nguyên Thanh Hải - Tây Tạng, Trung Quốc Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 195 - Trang 1-11 - 2023
Vi nhựa (MPs) là tài liệu phổ biến trong môi trường nước và đã thu hút sự chú ý rộng rãi trên toàn cầu như một loại ô nhiễm mới. Đô thị hóa và các hoạt động nhân sinh là những nguồn chính của vi nhựa trong các con sông; tuy nhiên, tình trạng vi nhựa ở các con sông cao nguyên có ít hoạt động của con người vẫn chưa được hiểu rõ. Trong nghiên cứu này, ô nhiễm vi nhựa trong nước bề mặt và trầm tích bờ...... hiện toàn bộ
#vi nhựa #ô nhiễm #đánh giá rủi ro #sông Lhasa #cao nguyên Thanh Hải - Tây Tạng
Xu hướng khô hạn ở sườn phía nam Cao nguyên Tây Tạng trong những thập kỷ gần đây: vai trò của sự thay đổi khí quyển kiểu CGT Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 59 - Trang 2801-2813 - 2022
Nghiên cứu này xác định xu hướng khô hạn đáng kể trên sườn phía nam Cao nguyên Tây Tạng (SSTP) vào mùa hè (đặc biệt từ tháng 7 đến tháng 9) trong giai đoạn 1980–2018. Phân tích ngân sách ẩm cho thấy xu hướng khô hạn chủ yếu do giảm cường độ truyền độ ẩm đứng, điều này xảy ra do chuyển động đi lên suy yếu, chủ yếu là kết quả của một xu hướng khí áp cao xuất hiện ở khu vực phía đông bắc Tây Tạng. An...... hiện toàn bộ
#Cao nguyên Tây Tạng #xu hướng khô hạn #khí áp cao #đối lưu #sự thay đổi khí quyển kiểu CGT
Tình trạng và sự phong phú của các hồ trên cao nguyên Tây Tạng Dịch bởi AI
Science China Press., Co. Ltd. - Tập 59 - Trang 3010-3021 - 2014
Việc hiểu các thay đổi về số lượng và diện tích bề mặt của các hồ, cũng như sự phong phú và phân bố kích thước của chúng là rất quan trọng cho việc đánh giá các nguồn nước khu vực và toàn cầu, các chu trình sinh địa hóa, và những thay đổi trong khí hậu. Trong nghiên cứu này, các thay đổi về diện tích hồ lớn hơn 1 km2 được lập bản đồ bằng cách sử dụng các tập dữ liệu Landsat, trải dài trong các năm...... hiện toàn bộ
Mạng lưới macropore đất 3 chiều từ chụp X-quang trong thảm cỏ Alpine bị ảnh hưởng bởi pika cao nguyên ở lưu vực hồ Thanh Hải, phía Bắc cao nguyên Tây Tạng Dịch bởi AI
Springer Science and Business Media LLC - Tập 20 - Trang 2181-2191 - 2020
Pika cao nguyên (Ochotona curzoniae) là một trong những loài động vật đất bản địa chính trên cao nguyên Thanh Hải-Tây Tạng và đóng vai trò quan trọng trong hệ sinh thái trên cạn tại đây. Tuy nhiên, rất ít nghiên cứu phân tích tính chất macropore của đất bị xáo trộn bởi pika cao nguyên trong các thảm cỏ Alpine. Mục tiêu của nghiên cứu này là xem xét các macropore trong đất ở các khu vực khác nhau c...... hiện toàn bộ
#Pika cao nguyên #macropore đất #thảm cỏ alpine #lưu vực hồ Thanh Hải #cấu trúc đất #chụp X-quang
Tổng số: 31   
  • 1
  • 2
  • 3
  • 4

Chủ đề khác

#cá koi

Cá Koi là gì? Các nghiên cứu khoa học về cá Koi Nhật Bản

#nghiên cứu tiền lâm sàng

Nghiên cứu tiền lâm sàng là gì? Các nghiên cứu khoa học

#nguyên tố đất hiếm

Nguyên tố đất hiếm là gì? Nghiên cứu về Nguyên tố đất hiếm

#phục hồi sinh học

Phục hồi sinh học là gì? Các nghiên cứu khoa học liên quan

#chính sách thương mại

Chính sách thương mại là gì? Các nghiên cứu liên quan

#điện tích

Điện tích là gì? Các nghiên cứu khoa học về Điện tích

#châu chấu

Châu chấu là gì? Các nghiên cứu khoa học về Châu chấu

#indonesia

Indonesia là gì? Các nghiên cứu khoa học về Indonesia

#nghiên cứu động vật

Nghiên cứu động vật là gì? Các nghiên cứu liên quan

#địa trung hải

Địa trung hải là gì? Các nghiên cứu về Địa trung hải


Xem thêm